Artykuł opublikowany w magazynie DBAJ O WZROK (siódmy numer – lato 2022)
autorzy: Anna Piłacik, Wioleta Bogusławska
Człowiek jest integralną jednostką i wiele obszarów musi działać prawidłowo – integrować się ze sobą, abyśmy mogli zdobywać nowe umiejętności, przyswajać wiedzę. Tak również jest z procesem czytania i pisania. Wiele czynników musi ze sobą dobrze „zagrać”, aby była dobra podstawa do nauki tych umiejętności.
Czytanie i pisanie, jak wspominano wyżej, to umiejętności zawierające w sobie szereg składowych. By zdobyć te kompetencje, należy podkreślić, że ważna jest gotowość do rozpoczęcia nauki tych czynności. Gotowość do czytania i pisania, to stan w którym dziecko ma anatomicznie prawidłowo rozwinięte zmysły oraz dodatkowo były one w wystarczający sposób stymulowane. Dojrzałość do czytania i pisania składa się z kilku płaszczyzn, m.in.:
- gotowość psychomotoryczna – opiera się na rozpoznawaniu i klasyfikowaniu znaków oraz symboli graficznych, odwzorowywanie ich, prawidłowym poziomie percepcji wzrokowo-słuchowej i koordynacji motoryki małej i dużej;
- gotowość poznawcza – opiera się na posiadaniu odpowiedniej wiedzy na temat otaczającej rzeczywistości oraz doświadczeniach środowiskowych i umiejętności budowania, interpretowania wypowiedzi;
- gotowość emocjonalno-motywacyjna – opiera się na ciekawości dziecka odnośnie tego czego może się dowiedzieć/nauczyć poprzez czytanie i pisanie, jednocześnie emocjonalnie dziecko czuje pozytywne nastawienie do procesu uczenia się.
Dodatkowo ważny jest również obszar społeczny, czyli dojrzałość dziecka do nawiązywania kontaktów rówieśniczych oraz rozwiązywania sytuacji trudnych.
W sytuacji kiedy dana funkcja czy obszar nie działa w odpowiedni sposób mogą pojawić się trudności. W zależności od tego, która płaszczyzna jest zaburzona możemy dostrzegać różne symptomy. Te symptomy mogą być uwarunkowane zaburzeniami w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej bądź integracyjnej wówczas mówimy o tzw. dysleksji czyli specyficznych trudnościach w uczeniu się.
Najczęściej wyróżnia się następujące typy:
- dysleksja typu wzrokowo – przestrzennego – wynikająca z nieprawidłowości funkcji wzrokowo – przestrzennych;
- dysleksja typu słuchowo-językowego – wynikająca z nieprawidłowości funkcji słuchowo-językowych;
- mieszany typ dysleksji – wynikający z nieprawidłowości funkcji wzrokowo-przestrzennych oraz funkcji słuchowo-językowych;
- dysleksja typu integracyjnego – wynikająca z nieprawidłowości w zakresie powiązania ze sobą funkcji percepcyjnych i motorycznych.
Warte wspomnienia jest również, że możemy spotkać się z niespecyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania wynikają one z zaburzeń zmysłów, zaniedbań środowiskowych, zaniedbań dydaktycznych bądź nieprawidłowego rozwoju psychoruchowego. Następstwem tych nieprawidłowości są trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania, na przykład w sytuacji, w której dziecko ma wadę wzroku, słuchu bądź wychowywało się w patologicznym środowisku.
Diagnozowanie trudności w czytaniu i pisaniu niekiedy jest trudniejsze niż mogłoby nam się wydawać. Jak już wyżej wspomniałyśmy jest wiele obszarów na które należy zwrócić uwagę. Mamy tę możliwość, że zarówno diagnozujemy dzieci pod kątem zaburzeń widzenia obuocznego i akomodacji oraz pod kątem poziomu czytania i pisania (występowania ryzyka dysleksji, dysleksji, dysortografii, dysgrafii). Jest to dla nas korzystne z uwagi na szybszą możliwość różnicowania źródła problemu. Najczęściej każdą diagnostyką zajmują się odrębne osoby. Niezbędna tutaj jest współpraca specjalistów w celu określenia przyczyny powstania trudności. Często zauważane symptomy możemy przypisywać różnym rozpoznaniom. Objawy dysleksji oraz zaburzeń widzenia obuocznego i akomodacji są do siebie bardzo zbliżone. Między innymi nalezą do nich:
- trudności w różnicowaniu kształtów graficznych,
- niechęć do układania puzzli, historyjek graficznych,
- trudności w zapamiętywaniu liter o podobnym kształcie lub o takim samym kształcie lecz inaczej ułożonym przestrzennie (odbicia lustrzane),
- błędy podczas przepisywania, przepisywania z tablicy,
- trudności w zapamiętywaniu i odwzorowywaniu liter,
- nieprawidłowe rozplanowanie pisma w zeszycie,
- błędy ortograficzne,
- wolne tempo czytania,
- krótki czas koncentracji uwagi,
- trudności z czytaniem ze zrozumieniem,
- wolne tempo pisania,
- nieczytelne pismo,
- przestawiają kolejność liter bądź cyfr,
- zamieniają kolejności wyrazów podczas pisania i czytania.
W przypadku gdy mamy do czynienia z powyższymi trudnościami szczególnie wskazane jest wielopłaszczyznowe spojrzenie na dziecko.Jeśli u dziecka z grupy ryzyka dysleksji zdiagnozowane zostaną zaburzenia widzenia obuocznego i akomodacji konieczne jest podjęcie terapii widzenia. Dopóki nie wyeliminujemy zdiagnozowanych trudności w zakresie wzroku nie powinniśmy ostatecznie mówić o rozpoznaniu dysleksji. Jeśli po zakończeniu terapii widzenia trudności w czytaniu i pisaniu nadal się utrzymują wskazana jest dalsza diagnostyka psychologiczno-pedagogiczna. Dlatego tak ważnym w gabinecie terapii widzenia jest zapoznanie się z dokumentacją pacjenta (dotyczy to nie tylko dokumentacji medycznej) oraz szczegółowy wywiad.
Czy w związku z powyższym gdy dziecko ma zaburzenia widzenia obuocznego, zaburzenia percepcji wzrokowej, to diagnoza dysleksji będzie niewłaściwa? – otóż i tak i nie.
Bibliografia:
Bogdanowicz M. (1994), O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Warszawa: WSiP.
Bogdanowicz M., Borkowska A. (2010). Model rozpoznawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, [w:] Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.Warszawa: MEN.
Brzezińska A. (1987). Gotowość dzieci w wieku przedszkolnym do czytania i pisania. Poznań: Wydawn. Nauk. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.